Noen leder deg videre innenfor n-kh.no. De åpnes i det vinduet du er i. Siderammen og
toppen beholdes dermed. (vil du lage nytt vindu: skift+museklikk)
Fremmede nettsteder du lenkes til, åpnes i nytt vindu, for å ikke fjerne vårt vindu.
John Hansen Ved� (1884–1969) vokste opp p� Salv�y, men
bodde p� Gr�nningen fra ca 1941 til 1969. John var sj�mann, og reiste mye f�r han flyttet til
Gr�nningen. Her er gjengitt et intervju med John Ved�, utf�rt i ca 1965 av Ingolv Ytreland, Haugesunds
Avis.
John Ved�
Det fins folk som mest aldri fortel om seg sj�lv og sitt eiga yrke. Er dei i st�rre eller mindre
lag, s� sit dei stille og lyder til det som andre har � bera fram. Dei krev ingen plass for seg sj�lv, men
gler seg n�r grannen eller venen f�r koma til ords. Men kjem dei p� gli, s� ser du inn i eit rikt liv.
Ein mann av denne typen er kaptein John Ved� i Torvastad. Han bur der vest imot sj�en,
og her har han hatt heimen sin ein mannsalder. Han kom fr� Ved�y i Vedav�gen, der faren hadde si slekt.
Hans Fredriksen, som var siste losen der ute. Men mor til John Ved� var fr� Torvastad. Ho vart f�dd her og
her voks ho opp, fortel han i samtalen. Og du gjekk i skulen i Vedav�gen og fekk fyrste
l�rdomen din der, nett den tida d� dei heldt p� � sl� saman dei to skulekrinsane? Ja eg gjekk i det vesle
skulehuset i Rekkje, dei kallar, men s� flytte dei huset lenger opp i bygda, s� Vedav�gen fekk berre ein
skulekrins. Men sanneleg l�rde me ikkje s� lite. Me kom s� pass i veg i reknefaget at eg greidde meg godt
seinare, d� eg vart sj�mann og fekk g� navigasjonsskular. Men tidleg kom me gutane ut i fiskeb�ten.
Vinteren f�r eg gjekk for presten, var eg med Gudmund Stensen. Eine sonen hans var p� same alder. Han var
og med. Men s� var dei to vaksne menn og. Me hadde ein b�t som tok eit sneis m�l sild, det var ikkje store
farkosten. Men me fylgde fisket heilt nord til R�ver, hadde med oss sengklede og mat og det me trong. Me
fekk pr�va oss i lineb�ten og. Det var torskefisket her ute den tida, og det kom folk
heilt fra Nord-Norge. Han far sette opp ei rorbu ute p� Ved�y og den st�r den dag i dag. Denne rorbua fekk
nordlendingar bu i. Men du for ut i unge �r og tenkte ikkje meir p� b�t og fisking? Ja,
det var s� lite � tena p� det vanlege fiske, og s� for eg til Skudeneshavn og fekk hyre med ein skonnert,
han heitte "Lars Riisdahl", og eg trur det var Sk�luren som hadde bygt han. Den tid var det end� mange
seglfarty i Skudeneshavn, til og med store skuter. Skonnerten var ikkje stor, men eit godt farty. Me f�rte
salt fr� Cadiz til New Foundland fyrste turen. D� me n�dde fram, fekk me vita at me skulle heilt til
Labrador. Me fekk fisk med tilbake til Malaga i Spania. Eg vart ombord i denne skuta i fjorten m�nader, og
hadde ei god tid der, end� hyra var berre tretti seks kroner m�naden. Me var sju mann om bord i alt.
Og milit�rteneste den tid hadde du p� Horten, avdi du hadde vore til sj�s? Det vart eit
�rs tenestetid og me hadde losji om bord i fregatten "Kong Sverre", ei sv�r avtakla seglskute. Me var
visst fleire hundre mann der. Mykje av l�retida hadde me om bord i panserskipet "Norge" som du veit gjekk
ned ved Narvik i 1940 i siste krigen. Havnefogd Thuestad var enno om bord. Og s� bar det p�
styrmannsskulen i Haugesund? Den tid heldt skulen til i den gamle sj�mannsskulen, mest der storhotellet
Saga st�r n�. Kurset varde seks m�nader og me fekk arbeida godt den tida. Skipperskulen tok eg fem �r
seinare.
Til sj�s i 1920-�ra
Men det vart vel ikkje fleire turar p� seglskuter? Nei, n� hadde stimb�tane teke
plassen for det aller meste, og eg kom ombord i "Fernanda", Wrangells rederi. Det vart turar til
�stersj�en med sild, dette var vanlege turar den tid. Eg var og om bord i "John Knudsen" som h�yrde
Knutsen rederiet til. Eg var andre styrmann der. Same rederiet �tte b�ten "Anna Gurina". Lastene kunne
vera sild eller kol, eller ymse anna. Med det same fyrste storkrigen braut ut, 1914, gjekk me mellom
Glasgow og Frankrike med kollast. Franskmennene trong mykje kol. Eg tok skipperjobben p� "Anna Gurina", og
her fekk me oppleva krigen, for me vart torpederte i Kanalen. Ub�ten gav varsel, han ville ha meg ombord
med skipspapira. Mannskapet m�tte g� i b�tane og b�ten vart send til botnar. Me miste alt me hadde, og det
var ikkje tale om � assurera personleg utstyr i den tid, i alle fall gjorde eg det aldri. Men ein engelsk
torpedojagar tok oss opp og sette oss i land. Du hadde vel ikkje fleire slike opplevingar Ved�? Han
smiler, den gamle sj�mannen. Ja, han m�tte nok m�ta det same i Middelhavet. Han reiste heim fr� England og
vart kaptein p� "John Knudsen". Det var denne b�ten som vart torpedert i Middelhavet ei tid seinare, utan
varsel, og om natta. Me fekk fira b�tane, seier Ved�, og me kom oss ut i dei, alle s� n�r som ein mann,
han var nede, og det er truleg at han sov. Ein engelsk b�t tok oss opp, og me kom inn til Gibraltar.
Manskapet vart verande der ei tid, og fekk hyre med andre b�tar. Men eg m�tte heim til
Norge. Eg fekk fylgja ein svensk b�t. Me kom ut i ruskev�r, og ruta vart lagd vest om England. Me kom
endeleg til Bergen. S� vart eg heime siste krigs�ret. Ein skal ikkje undrast p� at ein
kaptein som opplever to torpederingar, hadde trong til � gi opp ei tid. Men Ved� var ikkje den som hadde
tenkt � sl� seg til p� landjorda enn�. Han tok ut etter at krigen var slutt, og vart verande skipper p�
Haugesund-b�tar heilt til 1940. I s� mange �r vart du kjend i mange land, kan eg forst�? Det var helst
mellom Europa og Amerika eg for, og mest p� Nord-Amerika. Fr� Vestindia f�rte me sukker til statane, og
fr� Jamaica bar det til Canada med same slag last. Og mannskapet var b�de norsk og spansk? Ja, me hadde
mange spanjolar om bord, flinke og greie folk. Det er store forandringar fr� di fyrste sj�mannstid til i
dag? Alt er omsnutt, seier Ved�. St�rre b�tar, hyrene mykje h�gare, matstellet skal ein helst ikkje tala
om. I mi marinetid fekk me berre kavring, ja, om sundagane var det vanleg br�d. Men sj�folka treivst og
var lukkelege i si gjerning. Men s�rlege opplevingar har du mange av? La meg nemna dei to negrane som
hadde reist ut og skulle fiska borte ved Florida. Eit eller anna gjekk gale for dei, og s� dreiv dei til
havs. Me tok b�ten p� slep, og spurde om dei visste kor dei var. Svaret dei gav synte at dei hadde rekna
reint gale om posisjonen sin, for sterk straum hadde f�rt dei langt nordover. Me fekk dei inn under land
s� var dei berga. Dette hende medan eg f�rte "Anna Gurina". Men s� kjem fru Ved� med
kaffien. Samtalen er ikkje broten for det, for n� kjem borna inn i samtalen. To av s�nene har g�tt i faren
sine spor og er til sj�s, st�r vel snart i skipperuniform, utan at foreldra nemner dette. Dei andre to
borna har arbeid p� land, men alle ser ut til � sl� rot p� heimegarden, her er alt nye heimar reiste. Takk
for samtalen, Ved� og frua, og lukke til med mange lyse dagar og �r.
Webdesign av Ivar Stange | ivarstange /æt/ gmail /dot/ com
