• Hovedside
• Om historielaget
  • Styret
  • Bli medlem
• Boksamling
• Nettressurser
  • norgeshistorie.no
  • historisk leksikon
  • 2. v-krigsleksikon
  • Våre falne
• Gard og Bygd
• Alle artiklene
• FrØ-bladene

Lars Oftedal og Avaldsnes

”Prest hadde dei venta p� lenge, helt sidan oktober �ret f�r da gamlepresten, Jacob Wetlesen, vart f�rd i jorda etter �tte �r i Avaldsnes, �tte gode �r, �tte silde�r. No kom det ein som skulle vera ei kort tid, ein dei kjende.”

Slik skriv Berge Furre i sin store biografi. Den som avaldsnesbuen venta p� og som dei syntes � kjenna var presten Lars Oftedal. Tida for m�te med han var seinvinteren i �ret 1870. Det skulle bli 11 m�nader med hendingar som det lenge skulle g� gjetord om, langt ut over prestegjeldet sine grenser.

F�rste preika var h�gmesse midfasteSøndag 27. mars 1870. Bygdefolket hadde store forventningar til den nye stiftskapellanen.

Forventningar

Berge Furre skriv:

”To �r f�r hadde Lars Oftedal flakka fr� bryggje til bryggje i sildetida og st�tt og venta n�r fiskarane kom inn fr� havet. Men helst m�tte dei han n�r det var landlege. Da stod han inne i rorbua med fiskarane tett ikring seg. Han las og song og ropa til Gud medan stormen ylte utanfor.”

Dette sitatet fortel mykje om personen og stilen til den nye presten. Han var der folk var. Han var ”en folkets mann”.

Preiketeksten for f�rste h�gmessa i den restaurerte kyrkja var fr� Johannes kap. 6 og slutta slik: ”Denne er i Sannhed den Prophet som skal komme til Verden.” Og Furre skildrar stemninga i kyrkja slik:

”Var det kome ein profet til Avaldsnes? No runga r�ysta i sj�lve kyrkja, den dei kjende fr� rorbuene. Orda var like djerve, og skar seg inn, s� inntrengjande at t�rene ville koma. Han tala i Herrens stad med mynde i r�ysta og i svart samarie. Men likevel kom talen s� n�r. Dei kjende att orda, dei same orda som dei nytta i b�ten og bua og �keren. Snart rann skriftorda or han i ein fossande flaum saman med hans eigne folkem�lsvendingar s� det var ur�d � skilja n�r orda var hans og n�r dei var Herrens eigne. Slik tale hadde dei ikkje h�yrt f�r fr� ein prest.”

Eit stort prestegjeld

Oftedal skulle ta seg av om lag 5000 menneske i hovedsoknet og om lag tusen i annekset Kopervik Ladested. Gardane p� begge sider av F�rresfjorden h�yrde ogs� med. Ein s�rleg utfordring var folket kring det nyetablerte Vigsn�s Kobberverk #79_5_210.

Bortimot 200 m�te heldt han dei elleve m�nadene han var i Avaldsnes. Og han sto p� ein annan talarstol enn preikestolen om lag fire gonger i veka.

Talet p� nattverdsgjester vart dobla i hans tid. P� gudstenestene har det tettpakka av folk i kyrkja. Slik skreiv han i dagboka si: ”Den 31te december bespistes omkring 100 fattige paa prestegaarden baade legemligt og aandeligt… Derefter havde vi voksensskolen paa skolehuset, og da var de saa pakket af tilh�rere, at jeg maatte gaa ind gjennom vinduet.”

Vaksenskolen til Oftedal

Lars Oftedal inviterte alle unge som var konfirmerte til prestegarden. Der hadde han ”Voxneskole”, ein slags kristelig folkeh�gskole i helgene.

Furre skriv at ”Dei kom i hundretal, jentene laurdag ettermiddag, gutane sundag kveld. Der var ’verdslege fag’, skriving og rekning. Men hovedsaka var katekisme og bibellesing, dertil song og b�n.”

Berre eit mindretal hadde l�rt seg � skriva s� nokolunde p� den skulen som fanst. Oftedal ville at dei unge skulle l�ra � skriva ortografisk rett og rekna, noko som ville gjera at dei kunne meistra betre eit samfunn kor skrift vart jamt viktigare. Men mest hadde vaksenskolen eit moralsk siktem�l, d� presten meinte at det r�dde ”et vildt liv” blant ungdomen. Han ville skapa erstatning til ”de gammelt tilvandte stevnem�der ude paa veierne.”

Det ryktes om prestens helgeskole og b�de unge og eldre kom, ogs� fr� grannebygdene. For Oftedal blei vaksenskolen ein reidskap til religi�s vekking. Den gamle d�de Pontoppidan fr� konfirmasjonstida fekk nytt liv under Oftedal sitt kateter.. Han brukte m�lande bilete og munnleg forteljing. Det vart lagt vekt p� det munnlege, evna til � finna ord for tankar i eige talem�l.

Avaldsnesbuen ville ha Oftedal

”Han oppSøkte folk der dei var, ferdast mellom dei – og vart lika. Ungdomsflokkar fylgde han heimover etter bibellesing eller konfirmanttime, Dei kom gjerne syngjande.” Furres ord fortel om ein folkeleg og popul�r prest.

Lars Oftedal var vikar – stiftskapellan - ved presteskifte. Kyrkjelyden ville ikkje gje slepp p� nypresten og det blei samla underskrifter p� eit brev om � f� han som sogneprest. Meir enn 500 ”Husf�dre” fr� hovedsoknet skreiv under, om lag 250 fr� Kopervik (som hadde vel tusen innbyggjarar.)

Om lag halvparten av underskriftene p� petisjonane var f�rde ”med paaholden Pen” av folk som ikkje kunne skriva namnet sitt. Fr� formannskap og representantm�te i begge kommunane kom det samr�ystes vedtak der dei naudbad Kongen om � nemna ut Oftedal til sokneprest: ”Paa Grund af n�vnte Omst�ndigheder fyldes vi med Bedr�velse, naar vi t�nke paa at han skal tages fra os...”

Men Kongen ville ikkje nemna ut ein s� fersk prest til eit s�pass ”feitt kall” som Avaldsnes. Slike petisjonar til styresmaktene var nok ikkje uvanlege, men det var sjeldan dei fekk s� breid st�tte. Eit synleg resultat av den religi�se inspirasjon Oftedal gav til bygda var reising av bedehuset Karmel omkring 1878. #85_5_306.

Avskjed med Avaldsnes

25. februar 1871 forlet Lars Oftedal med familie prestegarden p� Avaldsnes. Berge Furre skriv at ”det vart ein h�gtidsdag med t�rer og song.”

�tte b�tar med ungdom fylgde med over Karmsundet nord til Haugesund. Mange gjekk i land i byen og fylgde presteskyssen vidare austover til prestegarden i Skjold. Der vart vikarpresten verande i 7 m�nader.

”Det var solskin over Oftedals tid i Avaldsnes. Fulle kyrkjer, ei sterk religi�s folker�rsle kring den unge, energiske prest, samhald og harmoni om forkynninga hans, og sorg i avskilsstunda. Det var s� ulikt det vi har lese om f�r fr� Bergen, Cardiff og Arendal, der konfliktane bygde seg opp til han m�tte reisa”, skriv Berge Furre i sin store biografi Soga om Lars Oftedal. Band 1. (Det Norske Samlaget. 1990).

Historikaren Berge Furre sp�r: ”Kvifor gjekk det annleis i Avaldsnes?” Vi f�r ei grundig dr�fting av det interessante sp�rsm�let. Men det er ei anna historie, som ein finn svar p� i boka.