• Hovedside
• Om historielaget
  • Styret
  • Bli medlem
• Boksamling
• Nettressurser
  • norgeshistorie.no
  • historisk leksikon
  • 2. v-krigsleksikon
  • Våre falne
• Gard og Bygd
• Alle artiklene
• FrØ-bladene

Hjulhuset på Skeie

Det er han Sigvart Skeie (f. 09.01.1894) som har skrive ned nokre minner om jordbruket p� Skeie fr� han var barn og oppover i ungdoms�ra. 

”Julhuset”

Far hans Sigvart, han Kolbein Skeie, var litt av ein f�regangsmann og oppfinnar i s� m�te. Han kunne meir enn � fiska med garn og not etter sild og laks. Han bygde eit lite hus nede ved bekken. Huset vart kalla ”julhuset”.

  I si tid var det nok mange hjul i det huset. Kolbein Skeie jr (f. 1935) har teke vare p� huset, som st�r p� same staden den dag i dag. Hjuler og innretningar er for lengst dessverre borte og vekke av tidens tann og elde.

  Men noko st�r enno att og viser at her har det g�tt f�re seg noko. Der laga han Kolbein (bestefar) ei lita kornmylla. Kvernsteinen vart driven av eit heimelaga vasshjul. Han laga ogs� ei kornt�rka med eldstad og vassdriven kornr�rar.

  Han Sigvart minnest at far hans laga ei treskemaskina (slagvoll) som og vart driven av vasskraft fr� hjulhuset. Krafta vart overf�rt med snorer og trisser til l�a og inn p� eit hjul p� treskemaskina.  

Naboar

Denne vasskrafta vart og nytta av naboar. Han �dne Jonasen, n�raste naboen, fekk nytta vasshjulkrafta, overf�rt med snorer og trisser til l�a og treskemaskina deira.

  Likeeins han Ivar Nilsen oppe i Skeie-garden, 300-400 m. vekke, fekk og nyta godt av vasskrafta fr� hjulhuset.

  Ja, like s�r til han Klaus Vaage, 400-500 m. avstand. Ogs� han fekk gjera bruk av vasskrafta. Han Klaus Vaage flytte til Hauge i Torvastad i �ret 1896. Han tok etternamnet Hauge.

  Etter det eg veit m� dette med vasskraft og tresking truleg ha blitt tatt i bruk i 1890-�ra ein gong, for han Klaus brukte vasskrafta f�r han flytta til Torvastad i 1896. Og mor v�r vart f�dd oppe i Skeie-garden i 1886, der besteforeldra Våre d� budde, f�r dei flytte og bygde hus og l�a nede p� Skeie. 

L�ebygging

Det er fortalt at det var han Ola Kvalav�g som murte l�emuren for han bestefar. Det var ogs� han, som om lag 40 �r seinare, murte opp l�emuren til onkel Olav, d� han bygde l�a. Det m� ha vore om lag 1925. D� var eg ca. 12 �r gamal.

  Eg hugsa at eg var handtlangar og fann sm�steinar til han Ola, som han skulle bruka til � ”pinna” med, som han kalla det. Han Ola var d� blitt ein gamal mann, kanskje 70 �r og meir. Han skolv mykje med armane og nevane, hugsar eg. Ja, til og med stemmen hans var skjelven. Snikkarane som bygde l�a var Karl Kristoffersen Kvalav�g og sonen Knut. 

Vasskrafta

Fr� den tida som sm�gut p� Skeie var eg mykje i lag med bestefar. Og d� han mol korn, fekk eg smaka p� mj�let som kom ut fr� kvernsteinane. Det kan ha vore i alderen 3-4 �r, kanskje, omkring 1916 eller 1917.

  Vatnet som dreiv vasshjulet vart tatt fr� bekken som rann like forbi hjulhuset. Men for � f� god vassf�ring, fortel han Kolbein jr. etter far sin, m�tte dei demma opp ei myr lenger oppe der bekkavatnet kom fr�. Bestefar hadde laga til ei jordrenna som f�rde fram til eit slags skorsteinsliknande vassmagasin. Den st�r der den dag i dag p� nordsida av hjulhuset.

  Me ungane m�tte halda oss godt klar stryta, s� me ikkje datt uti og for ned i stryta. Ut fr� dette magasinet tok han s� vatnet som dreiv vasshjulet. I ettertid kan me nok seia at utnytting av krafta kunne blitt betre med st�rre fallh�gd enn som var tilfelle. Men likevel, dei vart godt hjelpte. I hjulhuset vart det og tillaga ein dreiebenk. Det var onkel Olav som var dreiemeister og dreidde tresk�ler.

  Ein dag fann eg p� � g� p� sj�lvstyr. Eg ville ned til hjulhuset og snikkera. Men endelykta vart eit hoggejern inn i venstre litlefingeren. Aret etter sjulpen (eit spesielt hoggejern) kan sj�ast den dag i dag. 

Hestavandring

Han onkel Sigvart fortel vidare om hestahjulet, som vart teke i bruk f�r hestavandringa kom. Det var eit snorhjul dei rigga opp utanfor l�a. Derifr� gjekk det tausnorer inn p� eit lite snorhjul p� treskemaskina som stod inne p� l�ven. Dei bruka to hestar, og ein gutap�yk til � k�yra kvar sin hest. Snorhjulet var s� h�gt plassert at hestane kunne g� under det.

  Eit stort framsteg var det d� hestavandringa kom og l�yste av hestahjulet, skriv han Sigvart. Mange av dei eldre som no lever, kan hugsa det store malmhjulet med tannutveksling p�. Det store malmhjulet dreiv eit lite hjul som var festa til ei st�lstang med kneledd (universalledd), der det var ujamt terreng. Denne innretninga dreiv s� treskemaskina ved hjelp av hesten, som gjekk rundt og rundt der utanfor l�a, og dreiv det store tannhjulet. Ein liten vigetaum i betlet p� hesten gjorde at han skulle g� i ring.

  Eg minnest som sm�gut at eg fekk sitja opp� hesteryggen eit par vendingar. Det var han onkel Hans Jakob som st�tta meg, slik at eg ikkje skulle detta av.  

S� overtok motoren

Etter hestevandringa kom 4-takts parafin/diselmotoren som drivkraft for eit meir moderne treskeverk. Til slutt kom elektromotoren som avl�yste diselmotoren.